ظرافتی در شعر آذری اسفراینی

رضا بیات

آذری اسفراینی از شعرای گم‌نام شیعه است که با رویکردی صوفیانه، اشعار نابی در توحید و نیز منقبت معصومان(ع) سروده است. شعر او را که می‌خواندم، دیدم لطایف و ظرایفی دارد که به چشم شارحان و مصححان محترم نیامده است. آنچه می‌بینید، 8 بیت از یک قصیدۀ 83 بیتی است. شعر مربوط به قرن 9 است و طبیعی است که امروزه کمی دشوار باشد. بنا ندارم همۀ لغات را شرح کنم؛ فقط یک نکتۀ لطیف را خواهم گفت.

1. به نور شمع و چراغ ستاره ره بردند

روندگان که به ظلمت نرفته‌اند خطا

2. مثال نور محمّد، خود اظهرُ الشّمس است

که اوست در شب دنیا چو آفتابِ ضُحی

3. مثابۀ قمر است نور انبیای دگر

بیاض نور قمر هست بی‌شک از بیضا

4. صحابه همچو عوایند در شبِ دنیا

علی‌ست کوکبِ برج ولایتِ بطحا

5. به هرکدام کنی اقتدا بیابی راه

به قولِ صاحب لولاک و سالک أوحی

6. پس اقتدای من از جمله اولیا به علی‌ست

که اوست بر همه خلق و موالیان مولا

7. امامِ جمله ولیّان و شاه مردان است

نه مقتدای من است و امام من تنها

8. سلوکِ اهلِ طریقت به نور مرتضوی‌ست

که هست بعد پیمبر مقدّم عرفا

شرح ظرافتی از بیت 4:

عوا یا عوّا از صور فلکی است که شامل 52 کوکب است. قدما آن را به شکل سگی می‌دیدند که به شیری حمله و پارس می‌کند و نام عوّا (عوعو کننده) هم بیانگر همین دیدگاه است. (فرهنگ اصطلاحات نجومی، ص532). بیت ظاهرا حدیث جعلی اصحابی کالنجوم را می‌پذیرد؛ اما چه پذیرفتنی!