سکه‌های ضرب شده به نام امام زمان، حجت بن الحسن العسکری (عج)، پیش از صفویه
حمیدرضا آذری‌نیا[1]
محمدحسین افراخته[2]
تشیع امامی در دورۀ غیبت رسالت اجتماعی خود را تا مدت‌ها در نهان زیستی و دوری از حکام تعریف کرده بود. بعد از شکل گیری جمعیت‌های شیعی در بلاد اسلامی، زیدیان و سپس فاطمیان با قیام‌های متعدد توانستند حکومت‌های محلی مستقل از خلافت عباسی تشکیل دهند. لیکن شیعیان امامی کماکان از تشکیل حکومت دوری می‌کردند. علی‌رغم این رویه، در مواردی شاهد تشکیل حکومت شیعۀ امامی در بلاد اسلامی پیش از دوره صفوی هستیم. غالبا این موارد در شرایطی اتفاق افتاده است که خلا سیاسی در قلمرو فرهنگی شیعۀ امامی، گزینۀ حفظ نظام اجتماعی و حکومت را اجتناب ناپذیر نموده است. حاکمان امامی مذهب در این فضا، بین الزام تشکیل حکومت و رویۀ تاریخی شیعه، راه جدیدی به نام حکومت به نیابت از امام زمان (عج) را پیش می‌گیرند. در این مقاله بر مبنای سکه‌های به جا مانده از این حکومت‌ها، رفتار حاکمان امامی مذهب تبیین شده و زمینۀ فرهنگی و اجتماعی اعتقاد به امام عصر (عج) در ایران مبتنی بر متون تاریخی بررسی گشته است.
واژه های کلیدی: امام زمان، سکه، ایلخانی، فاطمیان، افراسیابیان، مرعشیان، آیین انتظار، شیعیان
[1] دانشجوی دکتری مردم شناسی دانشگاه تهران، azarinia@ut.ac.ir